Wypalenie zawodowe – co trzeba o nim wiedzieć

Praca dla nas wszystkich powinna być źródłem zadowolenia, poczucia kompetencji i satysfakcji, a także może być czynnikiem podbudowującym psychiczną i fizyczną kondycję człowieka. W szczególnych przypadkach może stać się jednak źródłem braku zadowolenia, a nawet apatii i beznadziejności, co najczęściej powoduje poczucie niedostosowania i niekompetencji. Takie objawy mogą być pierwszym sygnałem do diagnozy wypalenia zawodowego.

Czym jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe, podobnie do stresu w pracy, staje się coraz bardziej powszechnym doświadczeniem wśród pracowników współczesnych organizacji. Coraz większy stres, który jest jego główną przyczyną, łączyć należy z rosnącą indywidualizacją naszego społeczeństwa i coraz większą liczbą narcystycznych jednostek, dążących do natychmiastowej gratyfikacji i nieustannie niezadowolonych. Co więcej, zmieniają się wzorce kariery, charakter pracy, relacje społeczne i klimat w organizacjach. Rośnie przy tym kompleksowość pracy – pracujemy więcej, dłużej, w szybszym tempie, bardziej intensywnie; zwiększają się wymagania dotyczące jakości naszej pracy. Stąd też nieustający stres związany z zagrożeniem utraty źródła zarobków, a także faktem czy zwyczajnie podołamy ilości pracy.

To, czy pracownika może dotknąć syndrom wypalenia, zależy od układu wielu czynników osobistych i środowiskowych. Jako szczególnie ważne w budowaniu tego negatywnego zjawiska wymienia się:

• • stawianie sobie zbyt wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację;

• • działania niezgodne ze swoimi wartościami;

• • defensywną postawę wobec trudności, wyolbrzymianie porażek;

• • brak lub małą dbałość o swoje ciało, złą dietę, brak aktywności fizycznej;

• • zbytni perfekcjonizm i nadodpowiedzialność;

• • zaniedbywanie lub zaniechanie rozwoju zawodowego;

• • brak partnerskich relacji i systemu wsparcia;

• • brak lub nieumiejętna organizacja czasu prywatnego i czasu pracy.

Sygnały ostrzegawcze

Ważnymi sygnałami ostrzegawczymi wskazującymi na zjawisko wypalenia mogą być między innymi:

• • subiektywne poczucie przepracowania, brak chęci do pracy;

• • niechęć wychodzenia do pracy;

• • poczucie izolacji, osamotnienia;

• • postrzeganie życia jako ponurego i ciężkiego;

• • negatywne postawy wobec pracowników i wobec klientów;

• • brak cierpliwości, drażliwość, poirytowanie na gruncie rodzinnym;

• • częste choroby;

• • negatywne, ucieczkowe, a nawet samobójcze myśli.

 Przebieg procesu wypalenia zawodowego

1. 1. Pierwszy stopień – tak zwane stadium ostrzegawcze, charakteryzuje się uczuciem przygnębienia oraz irytacji. Na tym etapie mogą pojawić się ustępujące bóle głowy, przeziębienia, kłopoty ze snem. Powrót do prawidłowego, optymalnego funkcjonowania na tym etapie nie jest jeszcze skomplikowany. Zazwyczaj wystarczające jest zmniejszenie obciążenia pracą, krótki wypoczynek, hobby. Dlatego bardzo istotne jest, by zdiagnozować te objawy u siebie już na początku.

1. 1. Charakterystycznymi objawami drugiego stadium syndromu wypalenia zawodowego są: gorsze wykonywanie zadań, częste wybuchy irytacji, brak szacunku i wręcz pogardliwa postawa wobec innych osób. Interwencja na tym etapie wymaga już większego wysiłku i bardziej zdecydowanych kroków. Może okazać się, że niezbędny będzie znacznie dłuższy urlop, regeneracja sił przez oddanie się czynnościom niezwiązanym z pracą a sprawiającym przyjemność (hobby). Istotny jest też udział osób trzecich, np. odpoczynek w gronie przyjaciół.

1. 1. Chroniczność syndromu to trzeci etap. Następuje pełny rozwój objawów fizycznych i psychicznych, zagrożeniu ulega tu również cała struktura osobowości. Objawy zespołu wypalenia zawodowego dotykają zarówno emocjonalnego, jak i fizycznego, a także społecznego funkcjonowania jednostki. Typowymi objawami dla tego stadium są poczucie osamotnienia, liczne kryzysy pojawiające się
      w rodzinie, małżeństwie czy gronie przyjaciół, depresja, nadciśnienie czy wrzody. Wypalenie zawodowe na tym etapie bardzo wyraźnie dotyka nie tylko osobę poszkodowaną, ale również członków rodziny, przyjaciół, współpracowników. Najczęściej wymagana jest już profesjonalna interwencja psychoterapeuty.

W sytuacji gdy zaczynają się pojawiać symptomy wypalenia zawodowego możemy zareagować na wiele różnych sposobów. Niektórzy poddają się i nie podejmują żadnych działań. Inni rzucają się w wir zmian i czasami pochopnie podejmują decyzję o zmianie pracy. Wydaje się, że najbardziej konstruktywnym jest podejście traktujące wypalenie zawodowe jako wyzwanie do poszukiwania osobistej siły. Może okazać się to dobrą okazją do przewartościowania sposobu życia, przyjrzenia się własnym celom życiowym i zrobienia planu ich osiągania czy choćby znalezienia najlepszych dla siebie sposobów radzenia sobie ze stresem.

Jak możesz zapobiec wypaleniu zawodowemu?

• • Wyznaczaj sobie realistyczne, jasno określone cele;

• • Pamiętaj o konieczności zapewnienia sobie odpoczynku, prowadzącego do regeneracji sił, do relaksu;

• • Nie traktuj spraw zawodowych osobiście;

• • Dbaj o swój potencjał, który jest Twoim najważniejszym, najcenniejszym narzędziem pracy;

• • Staraj się być elastyczny patrz na problem z różnych perspektyw;

• • Bądź świadomy swoich braków i akceptuj ograniczenia;

• • Dbaj o własne ciało ćwicz tak, jak potrafisz, wypoczywaj, utrzymuj dietę;

• • Pamiętaj, że istniejesz również poza pracą;

• Pamiętaj, że objawy zmęczenia, stresu dotyczą każdego, rozmawiaj o tym z innymi.